Je ziet het pas als je het door hebt.

13 november 2008

(over het fenomeen zwarte piet)
Dinsdag 11 november was ik aanwezig bij een debat in het van Abbe museum in Eindhoven over Zwarte Piet. In het programma becoming dutch van het museum gingen buitenlandse kunstenaars op zoek naar de Nederlandse cultuur. Al snel stuitte zij op het fenomeen Zwarte Piet. Dat komt in geen enkel ander land voor. Het Sinterklaas feest bestaat in Nederland al eeuwen. In 1850 is daar Zwarte Piet bijgekomen als knechtje van Sinterklaas en pedagogische boeman voor de kindertjes. Dit gebeurde in een tijd dat we de slavernij nog maar net achter de rug hadden en dat het blanke ras zich nog superieur voelde aan het zwarte ras. Om die reden werd Zwarte Piet een knecht. Zwart geschminkt en met kolderieke pakjes. Wat deze “buitenstaanders” het meeste opviel was dat kritiek op het fenomeen Zwarte Piet nauwelijks bespreekbaar is en leidde tot felle reacties. Niet alleen bij Wilders en Verdonck maar in talloze interviews die deze kunstenaars hielden. Als Nederlander die als kind Sinterklaas mee heeft gemaakt met die leuke zwarte pieten begrijp ik die reacties goed. Vooral omdat de tegenstanders van Zwarte Piet impliciet en soms ook heel expliciet beweren dat het fenomeen zwarte piet laat zien dat wij nog steeds racistisch zijn en ons als blanke ras verheven voelen. Ik begrijp wel waar die reacties , ook bij mij, vandaan komen. Kinderen immers zijn niet racistisch en maken geen vergelijking met het verleden waar je als kind geen weet van hebt. Pas op latere leeftijd maakte ik kennis met onze geschiedenis en in de huidige politieke context zie ik hoe Verdonk en Wilders de verdediging van Zwarte Piet inzetten als een verdediging tegen invloeden van buiten. Hiermee spelen zij handig in op de onschuld van kinderen en daarmee op het kind in de volwassene. Aan de andere kant van het politieke spectrum hoor je geluiden dat zwarte piet het ultieme bewijs is van het feit dat de Nederlandse cultuur in wezen nog steeds een superieure witte cultuur is die vreemdelingen uitsluit en het voor zwarte Medelanders extra moeilijk maakt zich gelijkwaardig te voelen. Die eens voor mij als kind zo onschuldige zwarte piet wordt nu in gezet als wapen in een enge bijna xenofobe verdediging van de eigen cultuur. En natuurlijk wordt dit niet gebracht als rechtvaardiging van blanke superioriteit; maar wel met een impliciete boodschap dat invloeden van buiten, en vooral invloed vanuit de Islam, onze cultuur bedreigen. Hier staat tegenover dat onze cultuur al lang niet meer onze traditionele cultuur is maar dat we langzaam maar zeker wereldburgers worden waar steeds meer invloeden binnen komen van andere culturen. Voor sommigen van hen kan zwarte piet hun herinneren aan een slavernij verleden anderen zullen het hele feest niet begrijpen en het zien als een restje van een typisch Nederlandse cultuur waarin zwarte piet onbewust gezien wordt als een zwarte knecht van een wit ras. Als je het fenomeen zwarte piet door deze bril bekijkt is kritiek op dit fenomeen zeker te rechtvaardigen. En dat zie je pas als je het door hebt.

Jan van den Biggelaar